Κάνετε αριστερό κλικ εδώ
Σχετικές αναρτήσεις
1. Ο Νικόλαος Ανδριώτης για τους αρχαίους Μακεδόνες και την αρχαία μακεδονική γλώσσα
2. Η γλώσσα της πλειονότητας στο κράτος των Σκοπίων
Άλλες αναρτήσεις με ιστορικό και γλωσσολογικό περιεχόμενο
Το αλφάβητο: Αλφάβητο, και αλφαβητική γραφή
Το αλφάβητο: Αλφάβητο, αλφαβητική γραφή και είδη γραφής
Το αλφάβητο: Οι γραφές οι πρόδρομες της αλφαβητικής
Το αλφάβητο: Οι γραφές οι πρόδρομες της αλφαβητικής
Ο Νικόλαος Ανδριώτης για τους αρχαίους Μακεδόνες και την αρχαία μακεδονική γλώσσα
Ο Νικόλαος Ανδριώτης υπήρξε καθηγητής της γλωσσολογίας στο Πανεπιστήνιο Θεσσαλονίκης (1944 - 1969) και ο συντάκτης του Ετυμολογικού Λεξικού της Κοινής Νεοελληνικής (1951), εργο με το οποίο έγινε ευρύτερα γνωστός. Το έργο του περιλαμβάνει περί τους 300 τίτλους επιμέρους μελετών ή και συγγραμμάτων. Το σύνολο των τίτλων του έργου του έχει δημοσιευθεί σε τιμητικό τόμο με τον τίτλο "Αντιχάρισμα" στον οποίο έχουν καταχωρηθεί και τα πλήρη κείμενα 80 μελετημάτων του, που ο ίδιος θεωρούσε δύσκολο να αναζητηθούν και να βρεθούν από τους ενδιαφερόμενους. Ο καθηγητής Ανδριώτης διακρίθηκε για το άμεμπτο επιστημονικό ήθος που επέδειξε κατά τη διαπραγμάτευση κάθε θέματος που τον απασχόλησε. Οι αρχαίοι Μακεδόνες και η γλώσσα τους, είναι θέμα που παρουσίασε το 1952 σε διάλεξη που έγινε στην αίθουσα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. Ανάτυπο με το κείμενο της διάλεξης υπάρχει στην εθνική βιβλιοθήκη.
Ο Νικόλαος Ανδριώτης ξεκινά με την παρατήρηση ότι η προϊστορία δεν μας δίνει κανένα στοιχείο για τους Μακεδόνες. Το όνομά τους όμως λέει, το αναφέρει ο Ηρόδοτος που γράφει ότι,
Το δωρικό γένος περιπλανήθηκε πολύ. Τα χρόνια του Δευκαλίωνα κατοικούσε στη Φθιώτιδα, στα χρόνια του Δώρου γιου του Έλληνα κατοικούσε στη χώρα που είναι κάτω από την Όσσα και τον Όλυμπο. Όταν το έδιωξαν από εκεί οι Καδμείοι, κατοικούσε στην Πίνδο και λεγόταν Μακεδνόν. (Ηρ. 1,56) και ότι,
Στη ναυμαχία της Σαλαμίνας πήραν μέρος από την Πελοπόννησο οι Λακεδαινόνιοι, οι Κορίνθιοι, οι Σικυώνιοι, οι Επιδαύριοι, οι Τροιζήνιοι που ήταν δωρικό και μακεδνό έθνος, και είχαν κατεβεί στην Πελοπόννησο από τον Ερινεό, την Πίνδο και τη Δρυοπίδα. (Ηρ. 8,43)
Ο Καθηγητής Ανδριώτης επισημαίνει εδώ τα εξής:
Κατά τον Ηρόδοτο Δωριείς είναι οι Μακεδόνες. Ας σημειωθεί ότι ο Ηρόδοτος είχε επισκεφθεί το μακεδονικό βασίλειο και είχε σχηματίσει προσωπική άποψη για το θέμα. Έτσι στην παράγραφο 5,22 της ιστορίας του γράφει ότι
Έλληνες είναι οι Μακεδόνες όπως οι ίδιοι λέγουν, και όπως εγώ ο ίδιος μπορώ να γνωρίζω. ... Επιπλέον και οι άλλοι Έλληνες το ίδιο νομίζουν όπως φαίνεται από την απόφαση που πήραν οι ελλανοδίκες των ολυμπιακών αγώνων, να επιτρέψουν στο βασιλιά της Μακεδονίας Αλέξανδρο Α΄να πάρει μέρος στους ολυμπιακούς αγώνες.
Ακόμη στην παρ. 5,20 της ιστορίας του ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ο ίδιος βασιλιάς Αλέξανδρος Α΄είπε στους πρέσβεις των Περσών που φιλοξένησε
να αναγγείλουν στο βασιλιά τους ότι ένας Έλληνας βασιλιάς των Μακεδόνων τους υποδέχτηκε φιλικά.
Ο βασιλιάς Αλέξανδρος Α΄ βασίλεψε από το 495 έως το 450 π.Χ..
Αλλά και ο Αλέξανδρος ο Γ΄ο Μέγας έστειλε μετά τη μάχη του Γρανικού δώρο στον Παρθενώνα των Αθηνών, 300 περσικές πανοπλίες με την επιγραφή
"Αλέξανδρος ο Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων".
Επειδή φυσικά δεν ήταν δυνατόν να μην αναφερθεί στους Μακεδόνες του που αποτελούσαν τον κορμό του στρατεύματός του και τους δημιουργούς της νίκης, είναι σαφές ότι στους Έλληνες συμπεριελάμβανε και τους Μακεδόνες.
Ο καθηγητής Ανδριώτης προσθέτει ότι
-Η ιστορική συνείδηση και περηφάνεια για την αδιάσπαστη συνοχή τους με το νοτιότερο ελληνισμό κράτησε τους Μακεδόνες τόσο ισχυρά συνδεδεμένους με τους υπόλοιπους Έλληνες ώστε οι βασιλείς τους, όταν είδαν ότι η αττική διάλεκτος των Αθηνών καλλιεργήθηκε και υψώθηκε σε μορφωτικό μέσο ασύγκριτο, δεν δίστασαν να καθιερώσουν την αττική διάλεκτο ως γλώσσα του κράτους και της παιδείας τους, και αργότερα, όταν κατέλυσαν το κράτος των Περσών, αυτήν να καταστήσουν ως επίσημη γλώσσα της δημόσιας ζωής στα κράτη των ελληνιστικών χρόνων.
Ουσιαστικά κατέστησαν μιαν εληνική διάλεκτο ως γλώσσα της οικουμένης, μπορεί να μην ήταν ελληνόφωνοι; Ο κ. καθηγητής προσθέτει
-Αυτός ο παντοτινός προσανατολισμός των Μακεδόνων στα ελληνικά πεπρωμένα και η παντοτινή τους αντίθεση και σύγκρουσή τους με τους Θρακοϊλλυριούς, ανάγκαζε όλους τους μεγάλους ιστορικούς να μην μπορούν να κατανοήσουν τη μακεδονική ιστορία χωρίς την προϋπόθεση της ελληνικότητας των Μακεδόνων.
Θέτει όμως στη συνέχεια το εξής ερώτημα:
Μπορεί οι βασιλείς των Μακεδόνων να ήταν Έλληνες, αλλά ο λαός να μην ήταν ανέκαθεν ελληνόφωνος αλλά να εξελληνίστηκε από τους βασιλείς του αργότερα;
Απαντά κατ' αρχήν ότι θα ήταν αδύνατο να επιβάλλουν Έλληνες βασιλείς σε έναν αλλόγλωσσο πληθυσμό την ελληνική γλώσσα και να μη διατηρήσει παράλληλα αυτός ο πληθυσμός τη δική του γλώσσα σε μια εποχή που δεν υπήρχαν ούτε τύπος, ούτε εκκλησσία, ούτε σχολεία.
Παρατηρεί όμως ότι δεν υπάρχουν μακεδονικά κείμενα που ανάγονται στην εποχή την πριν από την υιοθέτηση της αττικής διαλέκτου ως γλώσσας του μακεδονικού βασιλείου, που αν υπήρχαν θα έδιναν μιαν απόλυτη απάντηση στο πρόβλημα. Υπάρχουν μόνο περί τις 140 λέξεις της αλεξανδρινής και της ρωμαϊκής περιόδου που είχαν καταγραφεί ως ιδιωματικές μακεδονικές, υπάρχουν περί τα 200 μακεδονικά ονόματα και τοπωνύμια και τα ονόματα των μηνών λέει, και από αύτό το φτωχό υλικό έπρεπε να συναχθούν συμπεράσματα για την αρχαιότερη μακεδονική. Ήταν γλώσσα Ελληνική ή ήταν κάποια Θρακοϊλλυρική; 1
Τα πρώτα συμπεράσματα διαπρεπών ξένων ειδικών ήταν γράφει ή επιφυλακτικά ή κατά κάποιον τρόπο αρνητικά. Επιφυλακτικός ήταν ο μεγάλος Γάλλος γλωσσολόγος Μεγιέ (Meillet) που είπε ότι δεν μπορεί να συμπεράνει αν η αρχαία μακεδονική ήταν ελληνική διάλεκτος και κατά κάποιο τρόπο αρνητικοί ήταν ο ιστορικός Μύλερ (O. Muller) και ο κορυφαίος γλωσσολόγος της Αυστρίας Κρέτσμερ (P. Kretschmer) που είπαν ότι δεν είναι. Δεν είπαν, αναφέρει ο Νικόλαος Ανδριώτης, ότι η αρχαιότερη μακεδονική είναι θρακοϊλλυρική διάλεκτος. Είπαν ότι μοιάζει με την ελληνική αλλά έχει ανελλήνιστα στοιχεία. Κάποιοι που αποδέχτηκαν αυτή την άποψη ονόμασαν τους αρχαίους Μακεδόνες "εξαδέλφους των Ελλήνων" προσθέτει.
Ποια είναι αυτά τα ανελλήνιστα στοιχεία; ρωτάει και τα παρουσιάζει.
Εκεί που οι ελληνικές διάλεκτοι έχουν φ (bh), θ (dh), χ (gh), η μακεδονική είχε β, δ, γ. Παραθέτει και παραδείγματα:
1. β αντί φ: Βερενίκα αντί Φερενίκη, βάλακρος αντί φαλακρός, κεβαλά αντί κεφαλή, Βέρροια αντί Φεραί, αβρούFες αντί οφρύες, νίβα αντί νίφα=χιόνι.
2. δ αντί θ: αδήρ αντί αιθήρ, αδραία αντί αιθρία, δάνος αντί θάνατος, δώραξ αντί θώραξ, δεσμός αντί θεσμός, καδαρός αντί καθαρός.
3. γ αντί x: Μάγας αντί Μάχας, Γαιτέας αντί Χαιτέας, Κόρραγος αντί Κόρσαχος.
Τι ήταν λοιπόν η μακεδονική; Ο Νικόλαος Ανδριώτης λέει:
Αν η αρχαία μακεδονική δεν ήταν ελληνική διάλεκτος , θα ήταν θρακοϊλλυρική. Μόνο ελληνικά και θρακοϊλλυρικά φύλα ζούσαν στην περιοχή. Όι θρακοϊλλυρικές γλώσσες ήταν και εκείνες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες και γι αυτό συγγενικές και αυτές με την ελληνική, φυσικά όμως πολύ, πολύ λιγότερο συγγενικές από όσο είναι συγγενικές μεταξύ τους διάλεκτοι της ίδιας γλώσσας.
Όμως συνεχίζει, όταν ο βασιλιάς της Μακεδονίας Περσεύς, πολεμώντας κατά των Ρωμαίων έστειλε στο βασιλιά της Ιλλυρίας Γένθιο πρεσβευτές για τη σύναψη συμμαχίας, έστειλε μαζί τους και έναν Ιλλυριό που ήξερε τη γλώσσα την ιλλυρική, ως διερμηνέα των Μακεδόνων πρέσβεων. Αλλά όλα αυτά συνέβησαν κατά την εποχή που οι Μακεδόνες είχαν ήδη υιοθετήσει από μακρού την Αττική διάλεκτο ως γλώσσα τους.
Το επιχείρημα που έλυσε το πρόβλημα και έπεισε και τους ξένους ειδικούς που έχουν αναφερθεί πιο πάνω, το έδωσε ο γλωσσολόγος Γ. Ν. Χατζηδάκης γράφει ο καθηγητής μας και το παρουσιάζει.
Οι θρακοϊλλυρικές γλώσσες είναι γλώσσες ινδοευρωπαϊκές του κλάδου Satem των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών όπως και η ινδική, η περσική, η αρμενική, και οι βαλτοσλαβικές γλώσσες. Όλες αυτές οι γλώσσες έτρεψαν ουρανικά σύμφωνα σε συριστικά. Έτρεψαν για παράδειγμα το k σε s ή το g σε z. Στην ελληνική, στη λατινική, στις γερμανικές γλώσσες, στις κελτικές γλώσσες τα ουρανικά σύμφωνα διατηρήθηκαν ουρανικά. Οι γλώσσες οι ινδοευρωπαϊκές που διατήρησαν τα ουρανικά σύμφωνα ως ουρανικά, αποτελούν τον κλάδο centum των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών.
Για παράδειγμα των διαφορών των δύο κλάδων των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών, ο Νικόλαος Ανδριώτης αναφέρει ότι στο ελληνικό καρδία αντιστοιχεί το αρμενικό sirt, στο κλέος το σλαβικό slovo, στο γιγνώσκω το σλαβικό znαti, στο κλυτός το ινδικό srutas, στο χειμών το σλαβικό zima, στο γυνή το σλαβικό zina.
Και στη συνέχεια ρωτά. Η ελληνική ανήκει στον κλάδο centum των ινδοευρωπϊκών γλωσσών. Η αρχαία μακεδονική, αναμφισβήτητα γλώσσα ινδοευρωπαϊκή, σε ποιον κλάδο ανήκει; Στον κλάδο centum όπως οι ελληνικές διάλεκτοι ή στον κλάδο satem όπως οι θρακοϊλλυρικές διάλεκτοι;
Η απάντηση των γλωσσολόγων είναι ενιαία και αναμφίβολη απαντά.
Η αρχαία μακεδονική είναι μια γλώσσα του κλάδου centum, και αυτό λύνει το συγκεκριμένο πρόβλημα. Η αρχαία μακεδονική δεν μπορεί να ήταν θρακοϊλλυρική διάλεκτος. Η αρχαία μακεδονική ήταν ελληνική διάλεκτος.
Τα επιχειρήματα όμως δεν εξαντλούνται εδώ. Υπάρχουν πολλά στοιχεία που πιστοποιούν την ελληνικότητα της αρχαίας μακεδονικής λέει ο Νικόλαος Ανδριώτης και τα παρουσιάζει.
1. Από τις ευρωπαϊκές γλώσσες, μόνο η ελληνική έτρεψε το ινδοευρωπαϊκό s πριν από φωνήεν σε h, δηλαδή σε δασεία, π.χ. sex > εξ, serpo > έρπω (οι λέξεις εξ και έρπω είναι δασυνόμενες).
Το ίδιο και η μακεδονική. Για παράδειγμα οι λέξεις Αλιάκμων, Ερκίτας, Ημαθία ήταν δασυνόμενες. Αν η μακεδονική ήταν θρακοϊλλυρική διάλεκτος θα άρχιζαν από σ.
2. Μόνο η ελληνική απέβαλε το ινδοευρωπαϊκό v (στα ελληνικά λεγόταν δίγαμα και το παρίσταναν F), π.χ. Fέργον > έργον, Fεσπέρα > εσπέρα, Fεσθής > εσθής.
Το ίδιο και η μακεδονική, π.χ. αFορτή > αορτή, Fάρνισσα > Άρνισσα, ΛάFαγος > Λάγος, ΠιFερία > Πιερία.
3. Μόνο στην ελληνική αφομοιώθηκε το ινδοευρωπαϊκό j από το προηγούμενο σύμφωνο, π.χ. άλjος > άλλος, βαλjω > βάλλω.
Το ίδιο και στη μακεδονική, π.χ. Πέλjα > Πέλλα, σάρισjα > σάρισσα
4. Μόνο στην ελληνική το σύμπλεγμα τ+j έγινε διπλό σ, π.χ. πότjος > πόσσος > πόσος
Το ίδιο και στη μακεδονική, π.χ. Έδετjα > Έδεσσα
5. Μόνο στην ελληνική τα μόνα σύμφωνα που εμφανίζονται ως τελικά είναι το ν, το ρ, και το ς. Μόνο στην ελληνική το μ στο τέλος της λέξης γίνεται ν.
Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στη μακεδονική σε όλες ανεξαίρετα τις λέξεις που είχαν καταγραφεί ως ιδιωματικές μακεδονικές και επίσης ανεξαίρετα σε όλα τα κάθε είδους μακεδονικά ονόματα που γνωρίζουμε.
6. Στην Ευρώπη, μόνο στην ελληνική γλώσσα υπάρχουν λέξεις που να αρχίζουν από ξ ή ψ.
Το ίδιο και στη μακεδονική, π.χ. Ξανδικός (δηλαδή Ξανθικός, όνομα του μηνός Μαρτίου), ψηρός (= ξηρός)
7. Μόνο στην ελληνική (στη δωρική και αιολική διάλεκτο) υπάρχουν αρσενικά κύρια ονόματα που λήγουν σε -τας.
Το ίδιο και στη μακεδονική, π.χ. Αλκέτας, Ορέστας, Φιλώτας. (Στην Ιωνική και στην Αττική διάλεκτο το -τας έγινε -της, π.χ. Ορέστης)
8. Οι διαφορές μεταξύ ελληνικής και αρχαίας μακεδονικής στον τρόπο που αποδόθηκαν φωνητικά οι φθόγγοι (bh), (dh), και (gh), διαφορές που τις αναφέραμε στην αρχή, είναι διαφορές που εμφανίζονται όχι σπάνια μεταξύ διαλέκτων της ίδιας γλώσσας επειδη κάθε διάλεκτος αναπτύσσεται τελικά έχοντας δεχθεί διαφορετικές επιρροές από τις υπόλοιπες. Άλλωστε οι Μακεδόνες έζησαν επί αιώνες απομωνομένοι από τους υπόλοιπους Έλληνες σε περιοχή περικυκλωμένη από αλλόγλωσσα φύλλα.
Ο Νικόλαος Ανδριώτης παραθέτει αρκετά περισσότερα επιχειρήματα πέραν των επιχειρημάτων του που παρουσίασα εδώ. Διάλεξα όμως και περιέλαβα εδώ εκείνα τα επιχειρήματά του που καταλάβαινα καλύτερα, ελπίζοντας ότι έτσι δεν θα έχουν προβλήματα και οι αναγνώστες. Θα παρουσιάσω όμως ένα ακόμη, ιδιαίτερα ισχυρό επιχείρημα του Νικολάου Ανδριώτη, που και ο ίδιος το είχε φυλάξει για το τέλος.
Αφορά τα ονόματα. Τα 200 περίπου ονόματα των Μακεδόνων βασιλέων, ευγενών και αξιωματικών, είναι ονόματα ελληνικότατα ως προς τη σημασία και τη γραμματική μορφή τους, άγνωστα όμως ή εντελώς σπάνια ή δηλωτικά άσημων προσώπων στην υπόλοιπη Ελλάδα. Παραθέτουμε τα
Αλέξανδρος, Αλκέτας, Αμύντωρ, Αντίγονος, Αντίοχος, Άτταλος, Βερικράτης, Βίλιππος, Βοραίος, Βρομερός, Δάδων, Εκατερός, Κάσσανδρος, Κράτερος, Λαγίδας, Λάγος, Λιμναίος, Παρμενίων, Περδίκας, Πτολεμαίος, Σέλευκος, Αδέα, Βερενίκη, Θεσσαλονίκη, Κλεοπάτρα, Λανίκα, Νικάτα, Ολυμπιάς, Φιλωτέρα.
Αν οι Μακεδόνες είχαν εξελληνιστεί και άρχισαν τότε, δηλαδή αφ' ότου εξελληνίστηκαν να παίρνουν ελληνικά ονόματα, θα έπρεπε να παίρνουν ως ονόματά τους, ονόματα των Αθηναίων ή άλλων Ελλήνων, ένδοξα. Τα ονόματά τους όμως ή άγνωστα ή άσημα ήταν στην υπόλοιπη Ελλάδα. Ήταν επομένως δική τους αρχαιότατη γλωσσική κληρονομιά και ήταν λέξεις ελληνικές.
Ελληνικά αλλά εντελώς διαφορετικά από ονόματα που χρησιμοποιούσαν οι υπόλοιποι Έλληνες ήταν και τα ονόματα που οι αρχαίοι Μακεδόνες είχαν δώσει στους μήνες. Τα παραθέτουμε.
Αυδναίος, Περίτιος, Δύστρος, Ξανδικός, Αρτεμίσιος, Δαίσιος, Πάναιμος, Λώιος, Γορπιαίος, Υπερβερεταίος, Δίος, Απελλαίος 2.
Ακόμη οι αρχαίοι Μακεδόνες είχαν λέξεις ελληνικότατες που είτε δεν τις χρησιμοποιούσαν οι άλλοι Έλληνες όπως,
πυλαυρός = πυλωρός, αιγίποψ = αετός αιγοφάγος, ευδαλαγίνες = χάριτες
είτε τις χρησιμοποιούσαν μόνο σε περιοχές μακριά από τη Μακεδονία με τις οποίες οι Μακεδόνες δεν είχαν καμμιά επαφή.
Προφανώς και αυτές οι λέξεις αποτελούν αρχαιότατη μακεδονική γλωσσική κληρονομιά και πρέπει να σημειώσουμε ότι είναι λέξεις ελληνικές.
Είπαν όμως ότι όλες αυτές τις λέξεις όλα αυτά τα ονόματα τα πήραν τάχα οι Μακεδόνες από τους Έλληνες. Επ' αυτού όμως έχει δοθεί ήδη απάντηση λίγο πιο πάνω. Αλλά υπάρχει και κάτι άλλο.
Το πώς και γιατί έγινε το θαύμα και δεν διασώθηκαν παρά μόνο ελάχιστα ονόματα ή λέξεις πιθανόν Θρακικές ή Ιλλυρικές δεν θα έπρεπε να το εξηγήσουν εκείνοι που εγείρουν αμφιβολίες για την ελληνικότητα των αρχαίων Μακεδόνων;
Σε νεώτερο σύγγραμμά του ο Κρέτσμερ (P. Kretschmer), που όπως είδαμε πρώτος μεταξύ των γλωσσολόγων αμφισβήτησε την ελληνικότητα της αρχαίας μακεδονικής εξ αιτίας των φωνητικών διαφορών της με τις άλλες ελληνικές διαλέκτους που έχουμε αναφέρει, δέχεται πλέον την ελληνικότητά της .
Δέχεται ότι ο μακεδονικός κλάδος απομονώθηκε πριν τα bh, dh, gh γίνουν φ, θ, χ αντίστοιχα, και έτσι ακολούθησε στην εξέλιξη των φθόγγων αυτών διαφορετικό δρόμο. Επιπλέον εξ αιτίας της επιρροής των Θρακοϊλλυριών η μακεδονική απόκτησε κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά προφοράς. Αυτή ήταν η τελική άποψη του κορυφαίου αυστριακού γλωσσολόγου P. Kretschmer3 αναφέρει ο Νικόλαος Ανδριώτης και συνεχίζει λέγοντας ότι
Η γνώμη αυτή του P. Kretschmer που είναι βαρύνουσα γιατί προέρχεται από κορυφαίο γλωσσολόγο που από τη δύναμη των πραγμάτων αισθάνθηκε την ανάγκη να αναθεωρήσει ο ίδιος την παλαιότερη γνώμη του, καθιερώνει πια ως αναμφισβήτητη την ελληνικότητα της γλώσσας και της εθνικότητας των αρχαίων Μακεδόνων.
Προσθέτει ακόμη ο Νικόλαος Ανδριώτης ότι
-Τη νεώτερη αυτή γνώμη του P. Kretschmer την αποδέχθηκε ο E. Schwyzer4 και ο Otto Reche γράφοντας ότι "Οι Μακεδόνες είναι το τελευταίο μετά τους Δωριείς κύμα του ελληνισμού5 ".
- Την αποδέχθηκε ο ιστορικός Fr. Munzer6 που έγραψε ότι "Το πρόβλημα της εθνικότητας των Μακεδόνων μελετήθηκε πολύ. Ξεκινώντας από τη γλωσσολογία ο Otto Hoffmann το έλυσε αποφασιστικά και σωστά δεχόμενος ότι οι Μακεδόνες ήταν Έλληνες."
- Ακόμη και επιστήμονες όπως ο H. Krahe7, διστακτικότεροι για τον ελληνισμό των αρχαίων Μακεδόνων, δε μιλούν πια για μη ελληνική εθνικότητα των Μακεδόνων αλλά για "μικρότερη ή μεγαλύτερη επίδραση που δέχτηκε η ελληνική γλώσσα των κυρίαρχων Μακεδόνων από τα θρακοϊλλυρικά φύλα που οι Μακεδόνες αφομοίωσαν".
- Παρομοίως ο W. Christ έγραψε: "Ότι οι Μακεδόνες ήταν ελληνική φυλή ... είναι τώρα από όλους αναγνωρισμένο ... μόνο που η Θρακοφρυγική επίδραση επάνω στη γλώσσα τους υποτιμάται κάπως από τον Χατζηδάκη8,9".
-Και οι νότιοι αρχαίοι Έλληνες αφομοίωσαν προελληνικά φύλα που ζούσαν στον ελλαδικό χώρο και χρησιμοποίησαν λέξεις και τοπωνύμια που προέρχονταν από την προελληνική γλώσσα που χρησιμοποιούσαν οι παλαιότεροι κάτοικοι του ελλαδικού χώρου, αλλά αυτό φυσικά δεν κλονίζει την εθνική τους φυσιογνωμία . Το ίδιο ακριβώς συνέβη και με τους Μακεδόνες Έλληνες σε σχέση με τα φύλα που βρίσκονταν στην περιοχή τους.
Σημειώσεις
1.Στον ελλαδικό χώρο είχαν φθάσει διαδοχικά Ελληνες, Ιλλυριοί και Θράκες. Τα προελληνικά φύλα δεν διατήρησαν τη γλώσσα τους. Θεωρείται ότι προέρχονται από τη γλώσσα τους αρκετά τοπωνύμια.
2. Τα ονόματα των μηνών στην αρχαία Αθήνα ήταν τα εξής:
Γαμηλιών, Ανθεστηριών, Ελαφηβολιών, Μουνυχιών, Θαργηλιών, Σκιροφοριών, Εκατομβιών, Μεταγειτνιών, Βοηδρομιών, Πυανοψιών, Μαιμακτηριών, Ποσειδεών, Ποσειδεών Β΄.
3. P. Kretschmer: Sprache (Einleitung in die Altertumswissenschaft, τόμος 1, τεύχος 6 σελίδα 87)
4.E.Schwyzer: Griechische Grammatik (Munchen1939) I, 70. Ανάλογες θέσεις εξέφρασε και ο A. Fick στην Kuhn's Zeitschrift 22, 193 και ο F. Solmsen στην Berliner Philot 1907 σ.275
5. Otto Reche: Rasse und Heimat der Indogermanen σ. 54 "
6. Fr. Munzer: Die Politische Vernichtung des Griechentums (Leipzig 1925) σ.4
7. H. Krahe: στις Indogermanen Forschngen 56 (1938) σ. 43
8. W.Christ στην Geschihteder Griachischen Literatur 2, σ. 2
9. Ελληνική χωρίς καμμιά επιφύλαξη θεωρούν την αρχαία μακεδονική γλώσσα και κορυφαίοι ξένοι ιστορικοί και γλωσσολόγοι όπως οι Ζόλμσεν (F. Solmsen), Χάμμοντ (N.G. Hammond) και Χόφμαν (Otto Hoffmann), αναφέρεται στην Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, στον τόμο ΕΛΛΑΔΑ , στο θέμα Διάλεκτοι της ελληνικής γλώσσας .
Προσθήκη (24 - 09 - 2011)
-Ο κορυφαίος Αυστριακός γλωσσολόγος P. Kretschmer, που όπως είδαμε πρώτος μεταξύ των γλωσσολόγων αμφισβήτησε την ελληνικότητα της αρχαίας μακεδονικής εξ αιτίας των φωνητικών διαφορών της με τις άλλες ελληνικές διαλέκτους που έχουμε αναφέρει, αισθάνθηκε από τη δύναμη των πραγμάτων την ανάγκη να αναθεωρήσει ο ίδιος την παλαιότερη γνώμη του και να δεχτεί τελικά την ελληνικότητά της μακεδονικής. Ας σημειωθεί οτι στη βικιπέδια εμφανίζεται η αρχική θέση του P. Kretschmer ως η θέση του και αγνοείται εντελώς η τελική του θέση.
-Όλοι σχεδόν οι ειδικοί που καταπιάστηκαν με το θέμα δέχτηκαν τελικά την ελληνικότητα των Μακεδόνων και της γλώσσας τους.
Αυτά ως το 1952. Ας δούμε τα νεώτερα.
Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ιωάννης Α. Ακαμάτης αναφέρει μεταξύ άλλων τα παρακάτω (αντιγράφω από την ιστοσελίδα του)
"Για μεγάλο χρονικό διάστημα η γλώσσα που μιλούσε ο λαός των Μακεδόνων υπήρξε αντικείμενο συζητήσεων και διαφορετικών προσεγγίσεων. Από μερικούς μάλιστα ερευνητές, τον αμερικανό καθηγητή BORZA και τους μαθητές του, θεωρήθηκε πως το σύνολο των ελληνικών επιγραφών που βρέθηκε στη μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας ανήκουν στους συγγενείς των βασιλέων, αφού οι τάφοι είναι βασιλικοί. Η γλώσσα τους λένε είναι φυσικό να είναι η ελληνική αφού οι ίδιοι μελετητές υποστηρίζουν πως η βασιλική οικογένεια και η ανώτατη τάξη μόνο είχαν εξελληνιστεί. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Είναι προφανές πως το επιχείρημα αυτό θα κατέπιπτε αν είχαμε ελληνικά κείμενα που ανήκουν στους κοινούς ανθρώπους και χρονολογούνται πριν από τα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της κοινής ελληνικής, ας πούμε πριν από τα μέσα του 4ου αι. π.Χ." ...
"Όμως το πρώιμο νεκροταφείο της Αγοράς της Πέλλας μας έδωσε τα πιο σημαντικά ευρήματα. Από το τέλος του 5ου αι. π.Χ. προέρχεται η επιτύμβια στήλη του Ξάνθου, eνός φτωχού σχετικά παιδιού. Για να γίνει η μικρή στήλη ξαναχρησιμοποιήθηκε ένα κομμάτι μάρμαρο. Η επιγραφή στη στήλη γράφει: ΞΑΝΘΟΣ/ΔΗΜΗΤΡΙΟ/Υ ΚΑΙ ΑΜΑ/ΔΙΚΑΣ ΥΙΟΣ." ...
"Άλλο ένα εύρημα από το νεκροταφείο της περιοχής της Αγοράς ανήκει σε ένα ενεπίγραφο μολύβδινο έλασμα, ένα κατάδεσμο, όπως έλεγαν οι αρχαίοι. Είναι ένα σημαντικότατο απόκτημα της αρχαιολογικής έρευνας που πραγματοποιείται στη Μακεδονία τα τελευταία χρόνια. Το κείμενο αυτό, κατά την άποψή μου, μπορεί αποφασιστικά να βοηθήσει στην κατανόηση της Μακεδονικής διαλέκτου. Είναι ως αυτή τη στιγμή, το μοναδικό διαλεκτικό κείμενο της μακεδονικής. Η σημασία του αυξάνει ακόμα περισσότερο γιατί είναι σχετικά εκτεταμένο κείμενο. Αυτό το κείμενο που είναι έτοιμο προς δημοσίευση, μόλις εμφανιστεί, είμαι βέβαιος πως θα σχολιαστεί ευρύτατα από τους ειδικούς γλωσσολόγους.
Η πινακίδα ήρθε στο φως μέσα σε ένα τάφο ενός ταπεινού ατόμου. Το κείμενο παρουσιάζει σχέσεις με την αττική στη σύνταξη. Ομως διαφέρει από την αττικο-ιωνική ομάδα στα εξής:
1. Το α δεν γίνεται δευτερεύον η, βλ. πχ. Θετίμα, αντί Θετίμη, γάμαι αντί γήμαι, άλλα αντί άλλη, έρημα αντί έρημη, κακά αντί κακή.
2. Η συνίζηση του α και ο γίνεται α όχι ω, πχ. Ταν άλλαν πασάν αντί των άλλων πασών, χηράν αντί χηρών κ.λ.π.
3. Γενικά και άλλες ιδιαιτερότητες μας βοηθούν να κατατάξουμε την γλώσσα του κειμένου στην ομάδα των ΒΔ δωρικών ελληνικών βέβαια διαλέκτων. Αυτή λοιπόν είναι η Μακεδονική και αυτή εννοείται όταν ο Αλέξανδρος μιλά στους στρατιώτες του Μακεδονιστί."
Επί του θέματος ο Τζέημς Ο'Νηλ (James L. O'Neil ) του πανεπιστήμιου του Σίδνεϊ, στην παρουσίαση της επιγραφής το 2005 στο Συνέδριο της Αυστραλοασιατικής Εταιρείας Κλασσικών Σπουδών, επιβεβαιώνοντας τον Ηρόδοτο γράφει:
"Ένας κατάδεσμος του 4ου π.Χ.. αι. από την Πέλλα υποδεικνύει τύπους καθαρά δωρικούς, αλλά σε μια διαφορετική μορφή της δωρικής από όλες τις δυτικές διαλέκτους των περιοχών που συνόρευαν με τη Μακεδονία. Άλλες τρεις, πολύ σύντομες, επιγραφές του 4ου αι. είναι αναμφίβολα δωρικές. Δείχνουν ότι ομιλείτο στην Μακεδονία μια δωρική διάλεκτος, από τους δυτικούς τύπους των ελληνικών ονομάτων που βρέθηκαν στην Μακεδονία. Ωστόσο, μεταγενέστερες μακεδονικές επιγραφές είναι γραμμένες στην ελληνιστική κοινή, στην οποία αποφεύγονται τόσο οι δωρικοί τύποι όσο και η μακεδονική προφορά των συμφώνων."
Ο κατάδεσμος της Πέλλας βρέθηκε στην Πέλλα το 1986 και δημοσιεύτηκε στο Hellenic Dialectology Journal το 1993. Το μελέτημα του Τζέημς Ο'Νήλ που περιλαμβάνει και το κείμενο του κατάδεσμου αυτούσιο και μεταφρασμένο έχει δημοσιευθεί στον ιστότοπο History of Macedonia. Ας δούμε λοιπόν αυτό το κείμενο και τη μετάφρασή του.
1. [ΘΕΤΙ]ΜΑΣ ΚΑΙ ΔΙΟΝΥΣΟΦΩΝΤΟΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ ΤΟΝ
ΓΑΜΟΝ ΚΑΤΑΓΡΑΦΩ ΚΑΙ ΤΑΝ ΑΛΛΑΝ ΠΑΣΑΝ ΓΥ
2. [ΝΑΙΚΩΝ] ΚΑΙ ΧΗΡΑΝ ΚΑΙ ΠΑΡΘΕΝΩΝ ΜΑΛΙΣΤΑ ΔΕ
ΘΕΤΙΜΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΚΑΤΤΙΘΕΜΑΙ ΜΑΚΡΩΝΙ ΚΑΙ
3. ΤΟΙΣ ΔΑΙΜΟΣΙ ΚΑΙ ΟΠΟΚΑ ΕΓΟ ΤΑΥΤΑ
ΔΙΕΛΕΞΑΙΜΙ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΟΙΗΝ ΠΑΛLΙΝ ΑΝΟΡΟΞΑΣΑ
[στους] δαίμονες, όποτε εγώ αυτά
ξετυλίξω και διαβάσω πάλι έχοντας τα ξεθάψει,
4.ΤΟΚΑ ΓΑΜΑΙ ΔΙΟΝΥΣΟΦΩΝΤΑ ΠΡΟΤΕΡΟΝ ΔΕ ΜΗ
ΜΗ ΓΑΡ ΛΑΒΟΙ ΑΛΛΑΝ ΓΥΝΑΙΚΑ ΑΛΛ Η ΕΜΕ
[τότε] να παντρευτούν τον Διονυσοφώντα και όχι πριν
για να μη λάβει άλλη γυναίκα αλλά (να λάβει) εμένα.
5. [ΕΜΕ Δ]Ε ΣΥΝΚΑΤΑΓΗΡΑΣΑΙ ΔΙΟΝΥΣΟΦΩΝΤΙ ΚΑΙ
ΜΗΔΕΜΙΑΝ ΑΛΛΑΝ ΙΚΕΤΙΣ ΥΜΩΝ ΓΙΝΟ
Εγώ δε να γεράσω μαζί με τον Διονυσοφώντα και
καμία άλλη. Ικέτις σας γίνο
6.[ΜΑΙ ΦΙΛ]ΑΝ ΟΙΚΤΙΡΕΤΕ ΔΑΙΜΟΝΕΣ ΦΙΛ[Ο]Ι
ΔΑΓΙΝΑ ΓΑΡΙΜΕ ΦΙΛΩΝ ΠΑΝΤΩΝ ΚΑΙ ΕΡΗΜΑ ΑΛΛΑ
[μαι]. Λυπηθείτε την [Φίλ]α φίλοι δαίμονες,
την ταπεινή (αδύναμη;), γιατί με έχουν εγκαταλείψει ολοι οι φίλοι.
7.[....]Α ΦΥΛΑΣΣΕΤΕ ΕΜΙΝ Ο[Π]ΩΣ ΜΗ ΓΙΝΕΤΑΙ
ΤΑΥΤΑ ΚΑΙ ΚΑΚΑ ΚΑΚΩΣ ΘΕΤΙΜΑ ΑΠΟΛΗΤΑΙ
........ φυλάξτε με για να μη γίνουν
αυτά και κακή κακώς χαθεί η Θετίμα.
8. [....]ΑΛ[-].ΥΝ Μ .. ΕΣ ΠΛΗΝ ΕΜΟΣ ΕΜΕ ΔΕ
ΕΥΔΑΙΜΟΝΑ ΚΑΙ ΜΑΚΑΡΙΑΝ ΓΕΝΕΣΤΑΙ
[....] ................. πλην εμού, εγώ δε
να γίνω μακάρια και ευδαίμων (ευτυχισμένη).
9. [-]ΤΟ[.].[-].[..]..Ε.Ε.Ω[?]Α.[.]Ε..ΜΕΓΕ [-]
Όλες οι λέξεις στον τάφο του ΞΑΝΘΟΥ είναι ελληνικές. Και είναι γραμμένες στον τάφο ενός φτωχού αγοριού και όχι ενός "ευγενούς". Και όλες οι λέξεις στο κείμενο του κατάδεσμου, που είναι κείμενο μιας νέας άσημης μακεδόνισας και όχι μιας πριγκίπισας, είναι λέξεις ελληνικές. Και αυτό αποτελεί μια ακόμη πολύ ισχυρή επιβεβαίωση της ελληνικότητας των αρχαίων Μακεδόνων και της γλώσσας τους. Δωρικό γένος θεωρούσε τους Μακεδόνες ο Ηρόδοτος. Οι ειδικοί λένε τώρα ότι η μακεδονική αποτελεί μορφή της δωρικής διαλέκτου. Έτσι οι μελετητές ή οι σελίδες που αγνοούν μαρτυρίες, πορίσματα της έρευνας, ιστορικά δεδομένα και τις πολύ πειστικές ενδείξεις από τη γλωσσική κληρονομιά για το θέμα μας, ή θεωρούν ότι κάτι μπορεί να παρουσιάζεται ως βάσιμο επειδή απλά κάποτε κάποιος το είπε, θα έχουν στο μέλλον απέναντι σε αυτό που προβάλουν ένα ακόμη ιδιαίτερα σοβαρό στοιχείο που θα τους διαψεύδει.
Θα κλείσω προσθέτοντας ότι στην ιστοσελίδα του καθηγητή Ιωάννη Ακαμάτη από την οποία πήρα τις πληροφορίες για τα ευρήματα της Πέλλας, αναφέρονται και άλλες ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες θέσεις που δεν αφορούν όμως άμεσα το θέμα μας και ότι το γραμμένο στα Αγγλικά κείμενο του Τζέημς Ο'Νήλ περιλαμβάνει ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες που αφορούν το θέμα μας και περιέχει οπως έχω ήδη αναφέρει, αυτούσιο το κείμενο του κατάδεσμου. Ενδιαφέρουσα και αναλυτική είναι τέλος η εισήγηση (στα αγγλικά) του Marcus Alexander Templar στο ένατο συνέδριο για θέματα ελληνικής γλωσσολογίας του Τμήματος Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου του Σικάγου με τίτλο Hellenic Migrations and Katadesmos:A Paradigm of Macedonian Speech ( 30 Οκτωβρίου 2009).
Ιωάννης Κουμερτάς (Περιηγητής)
Οσα αναφέρω στην ανάρτησή μου είχαν ήδη δημοσιευθεί το 1952. Είναι για αυτόν το λόγο χρήσιμο να δούμε και να εξετάσουμε τις ενδεχόμενες αντιρρήσεις νεωτέρων μελετητών και τα νεώτερα δεδομένα. Πριν προχωρήσουμε όμως θα κάνω μιαν ανακεφαλαίωση των επιχειρημάτων που παρατίθενται στην ανάρτησή μου προς επιβεβαίωση της ελληνικότητας των αρχαίων Μακεδόνων και της αρχαίας μακεδονικής γλώσσας. Eπιχειρήματα που δεν τα έχω αναφέρει ή τα έχω αναφέρει ελλειπτικά, επισημαίνονται με ένα αστεράκι στην αρχή της παράθεσης του επιχειρήματος.
-Από την εξέταση του γλωσσικού υλικού που υπάρχει προκύπτει αναμφισβήτητα ότι η μακεδονική είναι όπως και η ελληνική, γλώσσα του κλάδου centum των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών ενώ οι θρακικές και ιλλυρικές γλώσσες ανήκουν στον κλάδο satem.
-Δεν υπάρχει απολύτως καμμιά γλωσσική ένδειξη που να δικαιολογεί την υπόθεση να ήταν η αρχαία μακεδονική γλώσσα, γλώσσα θρακική ή ιλλυρική
-Όλες σχεδόν οι μακεδονικές λέξεις και σχεδόν όλα τα μακεδονικά ονόματα που έχουν διασωθεί είναι λέξεις ελληνικές και όνόματα ελληνικά που μάλιστα κατά κανόνα όχι ανεξαίρετο είναι διαφορετικά από τα ονόματα και τις λέξεις που χρησιμοποιούντο από τους Έλληνες του νότου, όμως το επαναλαμβάνω, είναι ελληνικά ονόματα και λέξεις.
-Η αρχαία ελληνική του νότου και η αρχαία μακεδονική έχουν μια σειρά κοινών χαρακτηριστικών που δεν υπάρχουν σε καμμιάν άλλη γλώσσα
-Οι φωνητικές διαφορές της αρχαίας ελληνικής του νότου και της αρχαίας μακεδονικής είναι εξηγήσιμες ιστορικά
-*Ο Ηρόδοτος και σε άλλη χρονική περίοδο ο Ελλάνικος ο Μυτιληναίος επισκέφθηκαν οι ίδιοι τη Μακεδονία σε εποχή που ήταν ακόμη μικρή δύναμη, και κατέθεσαν την προσωπική τους μαρτυρία για την ελληνικότητα των Μακεδόνων και της γλώσσας τους. Ο Ελλάνικος αναφέρει ότι μπορούσε χωρίς δυσκολία να συνομιλεί με τους Μακεδόνες. Και ο Ηρόδοτος και ο Ελλάνικος δεν έκαναν διάκριση μεταξύ αρχόντων και υπηκόων.
-*Ο Φιλώτας είχε ζητήσει να μιλήσει προς τους άνδρες του Αλέξανδρου όχι Μακεδονιστί αλλά στην ελληνική κοινή, όχι για να τον καταλαβαίνουν και οι άλλοι Έλληνες εκτός τους Μακεδόνες αλλά όπως είχε ο Φιλώτας αναφέρει για να τον καταλαβαίνουν ευκολότερα οι υπόλοιποι Έλληνες (Hammond). Αυτό φυσικά σημαίνει ότι οι αρχαίοι Έλληνες μπορούσαν να καταλάβουν τη γλώσσα των Μακεδόνων στρατιωτών.
-*Οι βασιλείς των Μακεδόνων υιοθέτησαν την αττική διάλεκτο ως γλώσσα του βασιλείου τους και οι Μακεδόνες την έμαθαν εύκολα και γρήγορα.
-Οι Μακεδόνες βασιλείς και αξιωματούχοι έκαναν με δική τους πρωτοβουλία την αττική διάλεκτο , "γλώσσα όλου του κόσμου"
- Οι Μακεδόνες βασιλείς και αξιωματούχοι διαλαλούσαν προς όλες τις κατευθύνσεις την ελληνικότητα των Μακεδόνων
-Αν παρά τα όσα δείχνουν τα γλωσσικά κριτήρια, παρά την μαρτυρία του Ηρόδοτου και του Ελλάνικου, παρά τα όσα δείχνει η περίπτωση του Φιλώτα ισχυριστούν κάποιοι ότι μπορεί οι Μακεδόνες βασιλείς ευγενείς και αξιωματούχοι να ήταν Έλληνες αλλά ο πληθυσμός που διοικούσαν ήταν αλλόγλωσσος, θα πρέπει να σκεφτούν ότι δεν είναι δυνατό σε εποχή που δεν υπήρχαν ούτε σχολεία, ούτε οργανωμένη εκκλησία, ούτε έντυπα, να εξελληνίσουν οι βασιλείς και οι ευγενείς της Μακεδονίας αλλόγλωσσο λαό και να μη διατηρήσει ο λαός αυτός παράλληλα και τη γλώσσα του, και ότι μόνο ελληνικές λέξεις και ελληνικά ονόματα έχουν διασωθεί από τη μακεδονική γλωσσική κληρονομιά.
-Και μπορεί οι Μακεδόνες, άρχοντες και διοικούμενοι από κοινού, να εξελλήνισαν και να αφομοίωσαν φύλα που κατοικούσαν πριν από τους Μακεδόνες στην περιοχή που οι Μακεδόνες εποίκισαν. Αυτό όμως δεν κλονίζει καθόλου την εθνική τους φυσιογνωμία. Άλλωστε και οι ΄Ελληνες του νότου εξελλήνισαν και αφομοίωσαν προελληνικά φύλα που ζούσαν στον ελλαδικό χώρο και μάλιστα πήραν από αυτά τα φύλα σημαντικά στοχεία χωρίς να θεωρηθεί από κανέναν ότι κλονίστηκε η εθνική τους φυσιογνωμία.
-Από την εξέταση του γλωσσικού υλικού που υπάρχει προκύπτει αναμφισβήτητα ότι η μακεδονική είναι όπως και η ελληνική, γλώσσα του κλάδου centum των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών ενώ οι θρακικές και ιλλυρικές γλώσσες ανήκουν στον κλάδο satem.
-Δεν υπάρχει απολύτως καμμιά γλωσσική ένδειξη που να δικαιολογεί την υπόθεση να ήταν η αρχαία μακεδονική γλώσσα, γλώσσα θρακική ή ιλλυρική
-Όλες σχεδόν οι μακεδονικές λέξεις και σχεδόν όλα τα μακεδονικά ονόματα που έχουν διασωθεί είναι λέξεις ελληνικές και όνόματα ελληνικά που μάλιστα κατά κανόνα όχι ανεξαίρετο είναι διαφορετικά από τα ονόματα και τις λέξεις που χρησιμοποιούντο από τους Έλληνες του νότου, όμως το επαναλαμβάνω, είναι ελληνικά ονόματα και λέξεις.
-Η αρχαία ελληνική του νότου και η αρχαία μακεδονική έχουν μια σειρά κοινών χαρακτηριστικών που δεν υπάρχουν σε καμμιάν άλλη γλώσσα
-Οι φωνητικές διαφορές της αρχαίας ελληνικής του νότου και της αρχαίας μακεδονικής είναι εξηγήσιμες ιστορικά
-*Ο Ηρόδοτος και σε άλλη χρονική περίοδο ο Ελλάνικος ο Μυτιληναίος επισκέφθηκαν οι ίδιοι τη Μακεδονία σε εποχή που ήταν ακόμη μικρή δύναμη, και κατέθεσαν την προσωπική τους μαρτυρία για την ελληνικότητα των Μακεδόνων και της γλώσσας τους. Ο Ελλάνικος αναφέρει ότι μπορούσε χωρίς δυσκολία να συνομιλεί με τους Μακεδόνες. Και ο Ηρόδοτος και ο Ελλάνικος δεν έκαναν διάκριση μεταξύ αρχόντων και υπηκόων.
-*Ο Φιλώτας είχε ζητήσει να μιλήσει προς τους άνδρες του Αλέξανδρου όχι Μακεδονιστί αλλά στην ελληνική κοινή, όχι για να τον καταλαβαίνουν και οι άλλοι Έλληνες εκτός τους Μακεδόνες αλλά όπως είχε ο Φιλώτας αναφέρει για να τον καταλαβαίνουν ευκολότερα οι υπόλοιποι Έλληνες (Hammond). Αυτό φυσικά σημαίνει ότι οι αρχαίοι Έλληνες μπορούσαν να καταλάβουν τη γλώσσα των Μακεδόνων στρατιωτών.
-*Οι βασιλείς των Μακεδόνων υιοθέτησαν την αττική διάλεκτο ως γλώσσα του βασιλείου τους και οι Μακεδόνες την έμαθαν εύκολα και γρήγορα.
-Οι Μακεδόνες βασιλείς και αξιωματούχοι έκαναν με δική τους πρωτοβουλία την αττική διάλεκτο , "γλώσσα όλου του κόσμου"
- Οι Μακεδόνες βασιλείς και αξιωματούχοι διαλαλούσαν προς όλες τις κατευθύνσεις την ελληνικότητα των Μακεδόνων
-Αν παρά τα όσα δείχνουν τα γλωσσικά κριτήρια, παρά την μαρτυρία του Ηρόδοτου και του Ελλάνικου, παρά τα όσα δείχνει η περίπτωση του Φιλώτα ισχυριστούν κάποιοι ότι μπορεί οι Μακεδόνες βασιλείς ευγενείς και αξιωματούχοι να ήταν Έλληνες αλλά ο πληθυσμός που διοικούσαν ήταν αλλόγλωσσος, θα πρέπει να σκεφτούν ότι δεν είναι δυνατό σε εποχή που δεν υπήρχαν ούτε σχολεία, ούτε οργανωμένη εκκλησία, ούτε έντυπα, να εξελληνίσουν οι βασιλείς και οι ευγενείς της Μακεδονίας αλλόγλωσσο λαό και να μη διατηρήσει ο λαός αυτός παράλληλα και τη γλώσσα του, και ότι μόνο ελληνικές λέξεις και ελληνικά ονόματα έχουν διασωθεί από τη μακεδονική γλωσσική κληρονομιά.
-Και μπορεί οι Μακεδόνες, άρχοντες και διοικούμενοι από κοινού, να εξελλήνισαν και να αφομοίωσαν φύλα που κατοικούσαν πριν από τους Μακεδόνες στην περιοχή που οι Μακεδόνες εποίκισαν. Αυτό όμως δεν κλονίζει καθόλου την εθνική τους φυσιογνωμία. Άλλωστε και οι ΄Ελληνες του νότου εξελλήνισαν και αφομοίωσαν προελληνικά φύλα που ζούσαν στον ελλαδικό χώρο και μάλιστα πήραν από αυτά τα φύλα σημαντικά στοχεία χωρίς να θεωρηθεί από κανέναν ότι κλονίστηκε η εθνική τους φυσιογνωμία.
-Ο κορυφαίος Αυστριακός γλωσσολόγος P. Kretschmer, που όπως είδαμε πρώτος μεταξύ των γλωσσολόγων αμφισβήτησε την ελληνικότητα της αρχαίας μακεδονικής εξ αιτίας των φωνητικών διαφορών της με τις άλλες ελληνικές διαλέκτους που έχουμε αναφέρει, αισθάνθηκε από τη δύναμη των πραγμάτων την ανάγκη να αναθεωρήσει ο ίδιος την παλαιότερη γνώμη του και να δεχτεί τελικά την ελληνικότητά της μακεδονικής. Ας σημειωθεί οτι στη βικιπέδια εμφανίζεται η αρχική θέση του P. Kretschmer ως η θέση του και αγνοείται εντελώς η τελική του θέση.
-Όλοι σχεδόν οι ειδικοί που καταπιάστηκαν με το θέμα δέχτηκαν τελικά την ελληνικότητα των Μακεδόνων και της γλώσσας τους.
Αυτά ως το 1952. Ας δούμε τα νεώτερα.
Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ιωάννης Α. Ακαμάτης αναφέρει μεταξύ άλλων τα παρακάτω (αντιγράφω από την ιστοσελίδα του)
"Για μεγάλο χρονικό διάστημα η γλώσσα που μιλούσε ο λαός των Μακεδόνων υπήρξε αντικείμενο συζητήσεων και διαφορετικών προσεγγίσεων. Από μερικούς μάλιστα ερευνητές, τον αμερικανό καθηγητή BORZA και τους μαθητές του, θεωρήθηκε πως το σύνολο των ελληνικών επιγραφών που βρέθηκε στη μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας ανήκουν στους συγγενείς των βασιλέων, αφού οι τάφοι είναι βασιλικοί. Η γλώσσα τους λένε είναι φυσικό να είναι η ελληνική αφού οι ίδιοι μελετητές υποστηρίζουν πως η βασιλική οικογένεια και η ανώτατη τάξη μόνο είχαν εξελληνιστεί. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Είναι προφανές πως το επιχείρημα αυτό θα κατέπιπτε αν είχαμε ελληνικά κείμενα που ανήκουν στους κοινούς ανθρώπους και χρονολογούνται πριν από τα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της κοινής ελληνικής, ας πούμε πριν από τα μέσα του 4ου αι. π.Χ." ...
"Όμως το πρώιμο νεκροταφείο της Αγοράς της Πέλλας μας έδωσε τα πιο σημαντικά ευρήματα. Από το τέλος του 5ου αι. π.Χ. προέρχεται η επιτύμβια στήλη του Ξάνθου, eνός φτωχού σχετικά παιδιού. Για να γίνει η μικρή στήλη ξαναχρησιμοποιήθηκε ένα κομμάτι μάρμαρο. Η επιγραφή στη στήλη γράφει: ΞΑΝΘΟΣ/ΔΗΜΗΤΡΙΟ/Υ ΚΑΙ ΑΜΑ/ΔΙΚΑΣ ΥΙΟΣ." ...
"Άλλο ένα εύρημα από το νεκροταφείο της περιοχής της Αγοράς ανήκει σε ένα ενεπίγραφο μολύβδινο έλασμα, ένα κατάδεσμο, όπως έλεγαν οι αρχαίοι. Είναι ένα σημαντικότατο απόκτημα της αρχαιολογικής έρευνας που πραγματοποιείται στη Μακεδονία τα τελευταία χρόνια. Το κείμενο αυτό, κατά την άποψή μου, μπορεί αποφασιστικά να βοηθήσει στην κατανόηση της Μακεδονικής διαλέκτου. Είναι ως αυτή τη στιγμή, το μοναδικό διαλεκτικό κείμενο της μακεδονικής. Η σημασία του αυξάνει ακόμα περισσότερο γιατί είναι σχετικά εκτεταμένο κείμενο. Αυτό το κείμενο που είναι έτοιμο προς δημοσίευση, μόλις εμφανιστεί, είμαι βέβαιος πως θα σχολιαστεί ευρύτατα από τους ειδικούς γλωσσολόγους.
Το μολύβδινο έλασμα με τον κατάδεσμο της Πέλλας.
Το μήκος των γραμμών είναι 30 εκατοστά περίπου.
Η πινακίδα ήρθε στο φως μέσα σε ένα τάφο ενός ταπεινού ατόμου. Το κείμενο παρουσιάζει σχέσεις με την αττική στη σύνταξη. Ομως διαφέρει από την αττικο-ιωνική ομάδα στα εξής:
1. Το α δεν γίνεται δευτερεύον η, βλ. πχ. Θετίμα, αντί Θετίμη, γάμαι αντί γήμαι, άλλα αντί άλλη, έρημα αντί έρημη, κακά αντί κακή.
2. Η συνίζηση του α και ο γίνεται α όχι ω, πχ. Ταν άλλαν πασάν αντί των άλλων πασών, χηράν αντί χηρών κ.λ.π.
3. Γενικά και άλλες ιδιαιτερότητες μας βοηθούν να κατατάξουμε την γλώσσα του κειμένου στην ομάδα των ΒΔ δωρικών ελληνικών βέβαια διαλέκτων. Αυτή λοιπόν είναι η Μακεδονική και αυτή εννοείται όταν ο Αλέξανδρος μιλά στους στρατιώτες του Μακεδονιστί."
Επί του θέματος ο Τζέημς Ο'Νηλ (James L. O'Neil ) του πανεπιστήμιου του Σίδνεϊ, στην παρουσίαση της επιγραφής το 2005 στο Συνέδριο της Αυστραλοασιατικής Εταιρείας Κλασσικών Σπουδών, επιβεβαιώνοντας τον Ηρόδοτο γράφει:
"Ένας κατάδεσμος του 4ου π.Χ.. αι. από την Πέλλα υποδεικνύει τύπους καθαρά δωρικούς, αλλά σε μια διαφορετική μορφή της δωρικής από όλες τις δυτικές διαλέκτους των περιοχών που συνόρευαν με τη Μακεδονία. Άλλες τρεις, πολύ σύντομες, επιγραφές του 4ου αι. είναι αναμφίβολα δωρικές. Δείχνουν ότι ομιλείτο στην Μακεδονία μια δωρική διάλεκτος, από τους δυτικούς τύπους των ελληνικών ονομάτων που βρέθηκαν στην Μακεδονία. Ωστόσο, μεταγενέστερες μακεδονικές επιγραφές είναι γραμμένες στην ελληνιστική κοινή, στην οποία αποφεύγονται τόσο οι δωρικοί τύποι όσο και η μακεδονική προφορά των συμφώνων."
Ο κατάδεσμος της Πέλλας βρέθηκε στην Πέλλα το 1986 και δημοσιεύτηκε στο Hellenic Dialectology Journal το 1993. Το μελέτημα του Τζέημς Ο'Νήλ που περιλαμβάνει και το κείμενο του κατάδεσμου αυτούσιο και μεταφρασμένο έχει δημοσιευθεί στον ιστότοπο History of Macedonia. Ας δούμε λοιπόν αυτό το κείμενο και τη μετάφρασή του.
1. [ΘΕΤΙ]ΜΑΣ ΚΑΙ ΔΙΟΝΥΣΟΦΩΝΤΟΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ ΤΟΝ
ΓΑΜΟΝ ΚΑΤΑΓΡΑΦΩ ΚΑΙ ΤΑΝ ΑΛΛΑΝ ΠΑΣΑΝ ΓΥ
| [Θετί]μας και του
Διονυσοφώντος την τελετή και τον γάμο καταγράφω, και των άλλων πασών γυ- |
2. [ΝΑΙΚΩΝ] ΚΑΙ ΧΗΡΑΝ ΚΑΙ ΠΑΡΘΕΝΩΝ ΜΑΛΙΣΤΑ ΔΕ
ΘΕΤΙΜΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΚΑΤΤΙΘΕΜΑΙ ΜΑΚΡΩΝΙ ΚΑΙ
| [ναικών], και χηρών και
παρθένων, περισσότερο δε της Θετίμας. Και αναθέτω στον Μάκρωνα και |
3. ΤΟΙΣ ΔΑΙΜΟΣΙ ΚΑΙ ΟΠΟΚΑ ΕΓΟ ΤΑΥΤΑ
ΔΙΕΛΕΞΑΙΜΙ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΟΙΗΝ ΠΑΛLΙΝ ΑΝΟΡΟΞΑΣΑ
[στους] δαίμονες, όποτε εγώ αυτά
ξετυλίξω και διαβάσω πάλι έχοντας τα ξεθάψει,
4.ΤΟΚΑ ΓΑΜΑΙ ΔΙΟΝΥΣΟΦΩΝΤΑ ΠΡΟΤΕΡΟΝ ΔΕ ΜΗ
ΜΗ ΓΑΡ ΛΑΒΟΙ ΑΛΛΑΝ ΓΥΝΑΙΚΑ ΑΛΛ Η ΕΜΕ
[τότε] να παντρευτούν τον Διονυσοφώντα και όχι πριν
για να μη λάβει άλλη γυναίκα αλλά (να λάβει) εμένα.
5. [ΕΜΕ Δ]Ε ΣΥΝΚΑΤΑΓΗΡΑΣΑΙ ΔΙΟΝΥΣΟΦΩΝΤΙ ΚΑΙ
ΜΗΔΕΜΙΑΝ ΑΛΛΑΝ ΙΚΕΤΙΣ ΥΜΩΝ ΓΙΝΟ
Εγώ δε να γεράσω μαζί με τον Διονυσοφώντα και
καμία άλλη. Ικέτις σας γίνο
6.[ΜΑΙ ΦΙΛ]ΑΝ ΟΙΚΤΙΡΕΤΕ ΔΑΙΜΟΝΕΣ ΦΙΛ[Ο]Ι
ΔΑΓΙΝΑ ΓΑΡΙΜΕ ΦΙΛΩΝ ΠΑΝΤΩΝ ΚΑΙ ΕΡΗΜΑ ΑΛΛΑ
[μαι]. Λυπηθείτε την [Φίλ]α φίλοι δαίμονες,
την ταπεινή (αδύναμη;), γιατί με έχουν εγκαταλείψει ολοι οι φίλοι.
7.[....]Α ΦΥΛΑΣΣΕΤΕ ΕΜΙΝ Ο[Π]ΩΣ ΜΗ ΓΙΝΕΤΑΙ
ΤΑΥΤΑ ΚΑΙ ΚΑΚΑ ΚΑΚΩΣ ΘΕΤΙΜΑ ΑΠΟΛΗΤΑΙ
........ φυλάξτε με για να μη γίνουν
αυτά και κακή κακώς χαθεί η Θετίμα.
8. [....]ΑΛ[-].ΥΝ Μ .. ΕΣ ΠΛΗΝ ΕΜΟΣ ΕΜΕ ΔΕ
ΕΥΔΑΙΜΟΝΑ ΚΑΙ ΜΑΚΑΡΙΑΝ ΓΕΝΕΣΤΑΙ
[....] ................. πλην εμού, εγώ δε
να γίνω μακάρια και ευδαίμων (ευτυχισμένη).
9. [-]ΤΟ[.].[-].[..]..Ε.Ε.Ω[?]Α.[.]Ε..ΜΕΓΕ [-]
| Πρέπει να διευκρινίσω ότι τον κατάδεσμο τον γράφει μία άσημη Μακεδόνισα (ίσως η Φίλα), για να αποτρέψει τον γάμο του Διονυσοφώντα με τη Θετίμα που μάλλον φαινόταν πιθανός, αλλά και οποιονδήποτε γάμο του Διονυσοφώντα με οποιαδήποτε άλλη γυναίκα πλην της Φίλας. Υποτίθεται ότι ο κατάδεσμος θα απέτρεπε τον ανεπίθύμητο για τη Μακεδόνισα γάμο ή θα προκαλούσε κακό στη Θετίμα ή στην όποια νύφη, αν τέτοιος γάμος γινόταν. Η φράση "ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΓΑΜΟ ΚΑΤΑΓΡΑΦΩ", έχει αποδοθεί από τον καθηγητή Μανόλη Βουτυρά ως "τον επίσημο γάμο τον δένω με μάγια γραμμένα". Και το "ΤΑΥΤΑ" στη σειρά 3, αναφέρεται στα "γραμμένα μάγια"ενώ το "ΤΑΥΤΑ" στη σειρά 7 αναφέρεται σε ενδεχόμενο γάμο του Διονυσοφώντος με τη Θετίμα που εξ αιτίας του κατάδεσμου θα προκαλούσε κακό στη Θετίμα. ("ΚΑΙ ΚΑΚΑ ΚΑΚΩΣ ΘΕΤΙΜΑ ΑΠΟΛΗΤΑΙ"). Το μακεδονικό όνομα Θετίμα αντιστοιχεί στο αττικό Θεοτίμη. Ο Μάκρωνας πρέπει να είναι ο νεκρός ο θαμένος στον τάφο που η Φίλα έθαψε τον κατάδεσμο. Το όνομα (ίσως Φίλα), φαίνεται να αναφέρεται στο στίχο 6. Φαίνεται να αποτελείται από λίγα γραμματα από τα οποία έχει διατηρηθεί μόνο το τελευταίο που είναι Α. Το περιεχόμενο του κειμένου είναι ιδιαίτερα προσωπικό και εικάζεται ότι το έγραψε η ίδια η Φίλα, ίσως με τη βοήθεια κάποιων "ειδικών" . Η γλώσσα του κειμένου αναφέρεται από τον καθηγητή Μανόλη Βουτυρά ως "νέα δωρίς διάλεκτος" , Ο Βουτυράς αναφέρει ότι δεν πρόκειται για αμιγή δωρική αλλά για κεκραμένη δωρική διάλεκτο που έχει υποστεί την επίδραση της αττικής κυρίως στη σύνταξη, λιγότερο στη μορφολογία και ακόμη λιγότερο στη φωνητική. Αναφέρει ακόμη ότι εμφανίζει περιορισμένα και το φαινόμενο της αποκοπής φωνηέντων, φαινόμενο που όπως λέγει, απαντά ιδιαίτερα στις βορειοδυτικές δωρικές διαλέκτους . Εμφανίζει επίσης την αντικατάσταση του σθ από το στ σε μια μόνο περίπτωση. Η αντικατάσταση αυτή αποτελεί επίσης γνώρισμα των βορειοδυτικών δωρικών διαλέκτων, αλλά εδώ θα μπορούσε να οφείλεται σε ορθογραφικό σφάλμα. |
Όλες οι λέξεις στον τάφο του ΞΑΝΘΟΥ είναι ελληνικές. Και είναι γραμμένες στον τάφο ενός φτωχού αγοριού και όχι ενός "ευγενούς". Και όλες οι λέξεις στο κείμενο του κατάδεσμου, που είναι κείμενο μιας νέας άσημης μακεδόνισας και όχι μιας πριγκίπισας, είναι λέξεις ελληνικές. Και αυτό αποτελεί μια ακόμη πολύ ισχυρή επιβεβαίωση της ελληνικότητας των αρχαίων Μακεδόνων και της γλώσσας τους. Δωρικό γένος θεωρούσε τους Μακεδόνες ο Ηρόδοτος. Οι ειδικοί λένε τώρα ότι η μακεδονική αποτελεί μορφή της δωρικής διαλέκτου. Έτσι οι μελετητές ή οι σελίδες που αγνοούν μαρτυρίες, πορίσματα της έρευνας, ιστορικά δεδομένα και τις πολύ πειστικές ενδείξεις από τη γλωσσική κληρονομιά για το θέμα μας, ή θεωρούν ότι κάτι μπορεί να παρουσιάζεται ως βάσιμο επειδή απλά κάποτε κάποιος το είπε, θα έχουν στο μέλλον απέναντι σε αυτό που προβάλουν ένα ακόμη ιδιαίτερα σοβαρό στοιχείο που θα τους διαψεύδει.
Θα κλείσω προσθέτοντας ότι στην ιστοσελίδα του καθηγητή Ιωάννη Ακαμάτη από την οποία πήρα τις πληροφορίες για τα ευρήματα της Πέλλας, αναφέρονται και άλλες ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες θέσεις που δεν αφορούν όμως άμεσα το θέμα μας και ότι το γραμμένο στα Αγγλικά κείμενο του Τζέημς Ο'Νήλ περιλαμβάνει ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες που αφορούν το θέμα μας και περιέχει οπως έχω ήδη αναφέρει, αυτούσιο το κείμενο του κατάδεσμου. Ενδιαφέρουσα και αναλυτική είναι τέλος η εισήγηση (στα αγγλικά) του Marcus Alexander Templar στο ένατο συνέδριο για θέματα ελληνικής γλωσσολογίας του Τμήματος Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου του Σικάγου με τίτλο Hellenic Migrations and Katadesmos:A Paradigm of Macedonian Speech ( 30 Οκτωβρίου 2009).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου